هراس از دشمن پنهان درونی

نوشته دکتر عبدالرحمن نجل‌رحیم در روزنامه شرق شماره ۲۳۵۰

معلوم است که سناریوی فیلم “هنوز آلیس” محصول سال ۲۰۱۴، از رمانی اقتباس شده که نویسنده آن یک زن عصب پژوه به نام “لیزا جنوا” است و داستان درباره زنی نوشته شده که دست برقضا در میان سالی دچار نوعی ارثی از آلزایمر می شود که درصدی ناچیز یک رقمی از جمعیت مبتلا به این بیماری را دربر می گیرد.

این زن استاد زبان شناس “آلیس هولاند” در خانواده ای درگیر با طب و طبابت زندگی می کند و تنها کوچک ترین دختر خانواده “لیدیا” است که باوجود عدم رضایت مادر، می خواهد هنرپیشه شود. البته او هم عاقبت از تصمیم خود پشیمان و تنها مراقب و پرستار مادرش می شود که به سرعت در حال ازدست دادن قوای شناختی خود است. به نظر من فیلم به چند دلیل از آن سوی نردبان افتاده و دچار سندرم علم باوری و طبابت زدگی شده است. شاید در ابتدا این سؤال پیش بیاید که اگر فیلم این سوی نردبان می افتاد، چه پیش می آمد.

فیلم هایی از این سوی نردبان می افتند که سوژه فیلم درباره یک بیماری نورولوژیک است، ولی سناریونویس و کارگردان فیلم موفق نمی شوند تصویر دقیق و واقعی از آن ارائه دهند که نمونه های آن در عالم سینما فراوان است.

اما به چه دلایلی این فیلم از آن سوی نردبان افتاده و دچار سندرم علم باوری و طبابت زدگی شده است؟

اول اینکه سناریوی فیلم اقتباسی از رمان نوشته یک عصب پژوه است که سعی در مقصر شناختن تک عامل نقص ژنتیکی در ایجاد و پیشبرد طرح تراژیک قصه؛ یعنی آلزایمر زودرس و پیشرفت سریع اختلال شناختی غیرمنتظره در زنی موفق و تحصیل کرده است.

توجه داشته باشید که تمامی مسائل فیلم به دور محور وحشتی است که از دشمنی نامرئی در اعماق وجود؛ یعنی ژنی ناقص حاصل می شود که ممکن است آینده افراد دیگر خانواده را هم تهدید کند. بنابراین تمامی اقدامات و مسائل اخلاقی مطروحه در فیلم برای پیشبرد درام از آن نشأت می گیرد. درواقع بن مایه قصه و پیشرفت روایی آن به نوعی وفاداری و باور به حکایتی است که چیدمان آن براساس اطلاعات علمی پزشکی کنونی درباره آلزایمر ارثی قرار دارد.

از طرف دیگر یکی از دو کارگردان فیلم “ریچارد گلتزر“، که اصرار در ساختن این فیلم با وجود وخامت اوضاع سلامتی خود داشته، مبتلا به بیماری نورولوژیک پیش رونده دیگری؛ یعنی “ای ال اس” یا بیماری نورون های محرکه مغز و نخاع بود که پس از پایان ساخت فیلم با چنان وضعی روبه رو شد که در مراسم اسکار شرکت نکرد و چندی بعد از آن فوت کرد.

برای یادآوری بد نیست بدانیم که این همان بیماری “استیون هاوکینگ” است که “ادی ردمان” در نقش او بازی درخشانی در فیلم “نظریه ای برای همه چیز” محصول ۲۰۱۴ داشته است.

علاوه بر دو نکته فوق درباره فیلم “هنوز آلیس“، باید بدانیم که مشاور علمی فیلم هم “ماریا کاریلو” یکی از رؤسای انجمن آلزایمر آمریکا بود.

با در نظرگرفتن نکات فوق، در چنین شرایطی در فضای فیلم سازی هالیوودی، پرواضح است که بیشتر ترس و وحشتی که بیماری می آفریند قصه را پیش ببرد و چهره واقعی بیماری پشت اضطراب زاییده این ترس پنهان شود.

به عنوان کسی که با بیماران زیاد آلزایمری روبه رو بوده ام، بخش عظیمی از واکنش های “آلیس” و اختلال شدید حافظه و گمی در مکان و زمان او را در فیلم به حساب علائم بیماری نمی گذارم، بلکه آن را بیشتر نتیجه ترس و اضطراب ناشی از بیماری می دانم.

درست است که “جولیان مور” به خاطر همین نقشی که بازی کرده، جایزه اسکار و دیگر جوایز مهم سال را به عنوان بهترین هنرپیشه اول زن، نصیب خود کرده است، ولی او بیشتر مهارت خود را در انتقال ترس و اضطراب در مقابل حمله هولناک دشمن پنهان درونی نشان می دهد که در اینجا یک ژن ناقص مخرب و زندگی بربادده است ژنی که شیرازه کنترل بر حیات را از دست او بازستانده و او را در حالت ناامیدی و درماندگی قرار داده است.

این ترس، وحشت و استیصال ناشی از اطلاعات ناقص درباره نقش یک نقص ژنتیکی در بیماری آلزایمر را شاید پزشکان مغز و اعصاب، بیشتر از کسان دیگر در چهره و رفتار مراجعان به ویژه تحصیل کرده ترها ببینند که برای تعیین تکلیف، اضطراب زده به پزشک مراجعه می کنند. این همان اضطراب و هراس افراطی در مقابل خطر آلزایمر است که توسط سینما، تلویزیون و وسایل ارتباط جمعی دیگر دامن زده می شود.

فیلم “هنوز آلیس” نیز در کنار این کارزار طب زدگی و نوعی علم باوری افراطی، جز هراسی ناسودمند، کمک چندانی به آگاهی و مقابله با بیماری نمی کند.

تنها سود از این وحشت، شاید موجب کمک سرمایه داران ثروتمند به انجمن آلزایمر آمریکا یا روانه شدن خیل افراد پریشانی شود که برای چاره جویی به مطب پزشکان مغز و اعصاب مراجعه می کنند.